«Ο Άγιος Βασίλειος και η βασιλόπιτα» (Ελλάδα)

Παραμυθόφωνο

Το «Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς» παρουσιάζει σε συνεργασία με το «Παραμυθόφωνο» το την ιστορία «Ο Άγιος Βασίλειος και η βασιλόπιτα». Όταν κάποτε ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης, πηγαίνοντας σε εκστρατεία, πέρασε από την Καππαδοκία, ζήτησε από τον άγιο Βασίλειο, επίσκοπο της περιοχής, να μαζέψει και να του δώσει έναν μεγάλο θησαυρό, που θα έπαιρνε μαζί του όταν θα επέστρεφε από τον πόλεμο. Ο άγιος μάζεψε από τους κατοίκους ό,τι χρυσαφικά, νομίσματα και πολύτιμα αντικείμενα είχε ο καθένας, όμως ο Ιουλιανός σκοτώθηκε και δεν πήρε ποτέ τον θησαυρό. Τότε ο άγιος Βασίλειος, καθώς δεν ήξερε σε ποιον ανήκε το καθετί, βρήκε έναν πρωτότυπο τρόπο για να μοιράσει τον θησαυρό: έδωσε εντολή να ζυμώσουν ψωμιά και σε κάθε ψωμί έβαλε από ένα νόμισμα ή χρυσαφικό μέσα. Κατόπιν τα μοίρασε στα σπίτια. Τρώγοντας οι κάτοικοι τα ψωμιά όλο και κάτι έβρισκαν μέσα. Έτσι, γεννήθηκε το έθιμο της πίτας που ονομάσθηκε βασιλόπιτα! Η ιστορία αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, με σύνθεση, ωστόσο, σε ελεύθερη απόδοση, τμημάτων από διάφορες υπαρκτές θρησκευτικές παραδόσεις και ιστορικά γεγονότα. ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ Αυτή η θρησκευτική παράδοση παρουσιάζεται με διάφορες παραλλαγές: Έτσι συχνά στη θέση του 'επάρχου' εμφανίζεται κάποιος μεγάλος στρατηγός ή συνηθέστερα ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ιουλιανός ο Παραβάτης, καθώς υπήρξε μεγάλος διώκτης των χριστιανών. Λέγεται λοιπόν ότι ο Ιουλιανός διήλθε από την Καισάρεια κατά την εκστρατεία στον πόλεμο εναντίον των Περσών, διέταξε να φορολογήσουν όλη την επαρχία και τα χρήματα αυτά ζήτησε να τα πάρει επιστρέφοντας για την Κωνσταντινούπολη αλλά ο θάνατός του στον πόλεμο έκανε αδύνατη τη συλλογή των "φόρων" που είχαν μαζευτεί. Πάντως, νεότερες παραλλαγές της παράδοσης, από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία, παρουσιάζουν στη θέση του επάρχου έναν εισπράκτορα των φόρων και τον άγιο Βασίλειο να τον κερδίζει σε χαρτοπαίγνιο και στη συνέχεια να ακολουθεί η διανομή των νομισμάτων στους κατοίκους της Καισάρειας, τοποθετημένων σε μικρά ψωμιά ή σε μια μεγάλη πίτα! Η θρησκευτική αυτή παράδοση, η οποία δεν φαίνεται να τεκμηριώνεται από ιστορικές πηγές, εδράζεται ωστόσο σε κάποια στοιχεία της προσωπικότητάς του Μ. Βασιλείου και της δράσης του. Έτσι αφενός είναι γνωστό ότι ο άγιος διακρινόταν για το τεράστιο φιλανθρωπικό έργο του (βλ. και Κουννούσιης 2013: 7 κ.α.), αφετέρου, παρόλο που το επεισόδιο με τον Ιουλιανό δεν θα μπορούσε να αληθεύει όπως παραδίδεται (υπάρχει χρονολογικό ανακόλουθο, εφόσον ο Ιουλιανός σκοτώθηκε το 363 μ.Χ. ενώ ο Μ. Βασίλειος χειροτονήθηκε έναν χρόνο αργότερα, το 364 μ.Χ.), πολλά από τα στοιχεία που περιλαμβάνει θα μπορούσαν να είναι ιστορικά ακριβή: Έτσι οι δύο άντρες προφανώς γνωρίζονταν, όχι μόνο γιατί ήταν σχεδόν συνομήλικοι, είχαν σπουδάσει στα ίδια μεγάλα πνευματικά κέντρα της εποχής (Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Αντιόχεια) και υπήρξαν μαθητές των ίδιων δασκάλων, αλλά κυρίως γιατί είχαν εμπλακεί και οι δύο στη διαμάχη αρειανισμού-χριστιανισμού, υποστηρίζοντας τα αντίπαλα στρατόπεδα (πράγμα που ενδεχομένως αποτέλεσε το έναυσμα για τη δημιουργία της συγκεκριμένης θρησκευτικής παράδοσης). Μάλιστα κάποιες πηγές κάνουν λόγο για την ανταλλαγή δύο πολέμιων επιστολών μεταξύ τους γύρω από αυτό το θέμα (βλ. άρθρο: Απ. Παπαδημητρίου. Οι παράλληλοι βίοι αγίου Βασιλείου και Ιουλιανού). Αφήγηση: Γιώργος Ευγενικός Μουσική σύνθεση: Μάρα Καίσαρη Έρευνα-Επιμέλεια-Κείμενο: Μαρία Βραχιονίδου --- Send in a voice message: https://podcasters.spotify.com/pod/show/-9911/message