Το φυλαχτό και ο γκιουζέλ πατσατζής

Παραμύθια της Μικράς Ασίας

Το παραμύθι "Το φυλαχτό και ο γκιουζέλ πατσατζής" προέρχεται από τα Σώκια ή Σόκε (τουρκικά Söke). Κοντά στο Κουσάντασι και απέναντι από τη Σάμο, τα Σώκια ταυτίζονται με την αρχαία πόλη Ανέας (ή Αννάιας). Εύπορη πόλη με πλούσια παραγωγή και εμπορική δραστηριότητα, τα Σώκια κατοικούνται αδιάλειπτα από τα αρχαία χρόνια. Το βαμβάκι, τα δημητριακά, καθώς και τα ορυχεία λιγνίτη στον 20ό αιώνα, προσελκύουν εργάτες από τις γύρω περιοχές και την Ελλάδα. Το 1910, η πόλη έχει περίπου 10.000 κατοίκους (το νούμερο αυτό ποικίλει ανάλογα με την πηγή), οι μισοί από τους οποίους είναι Έλληνες. Με την Έξοδο, η πόλη ερημώνεται και αλλάζει φυσιογνωμία.

Όπως και όλες οι υπόλοιπες ιστορίες, θησαυρίζεται στη συλλογή των Χ. Ν. Παπαδόπουλου και Κ. Π. Δεμερτζή "Τραγούδια και Παραμύθια της Ανατολής", όπως αυτή παρουσιάζεται στον Δ' τόμο της ιστορικής έκδοσης Μικρασιατικά Χρονικά. Την ιστορία αυτή αφηγήθηκε στους επιμελητές ο Στέφανος Παπακωνσταντίνου "τα παραμύθια [του οποίου] είναι γεμάτ' από τύπους λόγιους, τα δίνουμ' όμως γιατί δείχνουν την ψυχολογία του λαού που τα μεταχειριζόταν".

Μια κοπέλα επιλέγει να πάρει τη ζωή στα χέρια της, να ενταχθεί και να τα καταφέρει σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, έχοντας όμως απαρνηθεί το φύλο της. Όπως γίνεται αρκετές φορές σε αντίστοιχα παραμύθια, κόβει τα μαλλιά της, φοράει ανδρικά ρούχα και αναζητά δουλειά, προχωράει όμως ακόμα περισσότερο: μαθαινει μια τέχνη και αποκτά δική της επιχείρηση, ένα πατσατζίδικο. Γίνεται ο Γκιουζέλ Πατσατζής, για τους πελάτες της και όσους συναναστρέφεται.

Στο παραμύθι αυτό γίνεται μια αναφορά στο πρώτο μεταναστευτικό κύμα των αρχών του 20ού αιώνα: ένα πουλάκι, που ο ήρωας μας κυνηγάει για να πάρει από το ράμφος του το φυλαχτό της αγαπημένης του, πετάει τόσο μακριά που φθάνει - και αυτός που το ακολουθεί - στην Αμερική! Και εκεί η συναντά τον "βασιλιά της Αμερικής" που λαμβάνει ριγάλο (δώρο) από το "βασιλιά της Τουρκίας" σταφύλια! Η λαϊκή αφήγηση έχει την άδεια να δώσει τους παραμυθιακούς τίτλους τιμών στους άρχοντες των δύο τόπων, ενώ παράλληλα σχολιάζει: "δεν είχαν ταξιδέψει αυτοί (της Αμερικής) στα μέρη μας να δουν τι βγάζει η Μικρασία!", καταδεικνύοντας, χωρίς να το γνωρίζει, και τη δυσκολία του συγκεκριμένου ταξιδιού, αλλά και τη σπανιότητά του.

Πρόκειται, γενικότερα, για ένα τρυφερό και συνάμα αλέγκρο παραμύθι, που δίνει ιδιαίτερη αξία στην αλληλοκατανόηση και τον αλληλοσεβασμό ανάμεσα στο ζευγάρι, και γι' αυτό γίνεται ακόμα πιο ξεχωριστό.

Καλλιόπη Λιαδή
Εικαστικός, αφηγήτρια